به نقل از «باشگاه خبرنگاران»

پیشینه ۸۰۰ساله آیین جمع‌خوانی قرآن در حرم حضرت معصومه (س)

تاریخ انتشار: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۴۹۲۵۱۴۶

حجت‌الاسلام و المسلمین محمدباقر مشکاتی در یادداشتی با عنوان «پیشینه ۸۰۰ساله آیین جمع‌خوانی قرآن در حرم حضرت معصومه (س)» آورده است: قدمت و دیرینگی آیین ختم قرآن جمعی یا جمع‌خوانی قرآن در بارگاه حضرت معصومه (س) به سبک ساده و سنتی مربوط به دوره ایلخانی یعنی بیش از ۸۰۰ سال بوده و به سبک جدید و باشکوه مربوط به دهه هفتاد شمسی یعنی بیش از ۳۰ سال است و این پیشینه طولانی و عمیق، پیشگامی، الگودهی و جریان‌سازی اثرگذار قرآنی آستان مبارک حضرت فاطمه معصومه سلام الله علی‌ها را در ایران اسلامی و جهان اسلام نشان می‌دهد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

گسترش و بسط آیین‌های قرآنی از شهر مقدس قم به جهان اسلام یکی از دستاورد‌های سفر تاریخی و تمدن ساز کریمه اهل بیت علیهم السلام از سرزمین وحی به قم مقدس (به سال ۲۰۱قمری) است که بی‌تردید در بازشناسی هویت دینی و بازآفرینی و احیای تمدن نوین اسلامی ایرانی بسیار موثر و کارساز خواهد بود.

بررسی اسناد و مدارک نوشتاری و کاغذی، ملاحظه اسنادی دیداری و عکس‌های قدیمی، مطالعه منابع مکتوب و کتب خطی، به ویژه کنکاش و تحلیل اطلاعات اشیاء و آثار تاریخی و موزه‌ای متناظر و موجود در موزه فاطمی ما را به بازشناسی سابقه و قدمت هزارساله مراسم و آیین‌های حرم مطهر فاطمی از جمله آیین‌های قرآنی و ختم قرآن جمعی رهنمون می‌سازد.

از این روی می‌توانیم پیشینه آیین «ختم قرآن» و فعالیت‌های قرآنی در حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) را به پای قدمت بنای بارگاه نورانی در مدفن آن حضرت بدانیم، چراکه شواهد و قرائنی نشان می‌دهد که زائران مشتاق از همان ایام رحلت کریمه اهل بیت علیهم السلام، در این مکان مقدس به تلاوت کلام الهی به قصد اهدای ثواب تلاوت به آن بانوی طاهره همت می‌گماشتند.

شیعیان و پیروان قرآن و عترت، مصحف‌های شریف قرآن را وقف این بقعه مبارک می‌نمودند تا در فضلیت و پاداش ختم قرآن توسط زائران و مجاوران بارگاه فاطمی سهیم باشند. از این روی وجود قرآن‌های خطی متعلق به قرون نخستین و میانی دوران اسلامی در موزه آستان مقدس فاطمی، حکایت از دیرنگی و سبقه تاریخی آیین «ختم قرآن» در این آشیانه عترت و حرم اهل بیت علیهم السلام دارد.

وجود مجموعه ارزشمند عم جزء‌های خطی متلعق به قرون میانی اسلامی در موزه فاطمی نشان دهنده برگزاری آیین یا مراسم ختم جمعی قرآن در آن دوره‌های تاریخی دارد.

قدیمی‌ترین عم جزء‌های شناسایی شده در موزه فاطمی متعلق به قرن هفتم هجری قمری و دوره‌های ایلخانی است و ده‌ها مجموعه نفیس از عم‌جزء‌های قرآن متعلق به عهد صفویه و دوره قاجار نیز در موزه نگهداری می‌شود.

در چیدمان جدید موزه فاطمی که در دوره تعطیلی کرونا با الگوی موزه محتواگرا صورت گرفت؛ در راستای معرفی مشاغل و آیین‌های قدیمی بارگاه فاطمی، اشیاء و آثار موزه‌ای متناظر را بررسی و اثرگزینی کردیم و به لطف الهی موفق شدیم بیش از ۲۰ شغل و منصب قدیمی و بیش از۱۰ آیین و مراسم قدیمی را با آثار تاریخی و موزه‌ای بازشناسی کرده و در گنجینه خدمت و خادمان تالار عترت به نمایش بگذاریم.

همه اشیای موزه‌ای نمایش یافته در این گنجینه ارزشمند در حرم مطهر فاطمی مورد استفاده زائران و خادمان بارگاه بوده است.

از قدیمی‌ترین مشاغل و مناصب فرهنگی حرم مطهر فاطمی شغل «حافظی» بوده و قدیمی‌ترین آیین فرهنگی بارگاه فاطمی نیز آیین ختم جمعی قرآن کریم به قدمت ۸۰۰ساله بوده است. آثار قرآنی مربوط به آیین جمع خوانی قرآن در بارگاه فاطمی در گنجواره آیین‌های قدیمی، برای اولین بار نمایش درآمده است.

با توجه به مطالعات و تالیفاتی که در زمینه پیشینه‌شناسی حرم مطهر فاطمی از جمله سابقه مشاغل و خدمات فرهنگی و قرآنی این آستان مبارک داشتم؛ بدون تردید از اوایل دوران صفویه به طور رسمی و تشکیلاتی خادمانی در منصب یا شغل خاصی به تلاوت جمعی قرآن در حرم مطهر اشتغال داشتند، لکن قدیمی‌ترین سند قرآنی موجود در مرکز اسناد نشان می‌دهد که قرائت قرآن مجید در جایگاه یک «خدمت» یا «منصب قرآنی»، دست کم در بیش از ۴۶۷ سال پیش در این بارگاه ملکوتی معمول بوده است.

این سند ارزشمند مربوط به زمان شاه طهماسب اول (سال۹۷۲ ق) است که طی فرمانی به امیر سلطان احمد؛ متولی وقت آستان مقدس، دستور صادر می‌کند که علاوه بر حافظان و قاریان موجود حرم مطهر ۶ نفر قاری جدید نیز به آن‌ها افزوده شود.

منصب «صدرالحفاظی» و شغل «حافظی» قرآن؛ از کهن‌ترین مشاغل آستان مقدس قم است. همواره افرادی در بارگاه بانوی کرامت به این شغل قرآنی مفتخر بوده اند.

بررسی ده‌ها سند ارزشمند موجود، نشان می‌دهد که از اوایل دوره صفویه تا اواخر قاجاریه از سه نفر تا هفده نفر حافظ و قاری، موظف به قرائت و انجام آیین ختم قرآن و فعالیت‌های قرآنی در حرم مطهر فاطمی می‌شدند.

احکام و اسنادی زیادی هست که به برقراری این نوع خدمت و شغل فرهنگی در دوران حکومت پهلوی نیز دلالت دارد.

خادمان قرآنی اغلب از سلسله سادات رضوی و از حافظان و قاریان قرآن کریم بودند، با عنوان شغلی «حُفاظ» (حافظ و تلاوت کننده قرآن) و منصب «صدر الحُفاظ» (بزرگ قاریان و حافظان) در حرم مطهر، صبح و شام مشغول ختم جمعی قرآن می‌شدند.

این افراد سوی سلاطین وقت دوره صفویه و متولیان حرم فاطمی منصوب و معرفی می‌شدند تا عهده‌دار برنامه‌های قرآنی و ختم مستمر کلام الله مجید در "دارالحفاظ"؛ واقع در ایوان طلایَ صحن عتیق حرم حضرت فاطمه معصومه سلام الله علی‌ها باشند.
گونه دیگر از سوابق قرآنی آستان مقدس که نشان دهنده دیرینگی فعالیت‌ها و مشاغل قرآنی حرم مطهر است، در اسناد جمع و خرج مالی آستان در دوره‌های صفویه و قاجاریه متبلور است.

قدیمی‌ترین سند کاغذی و نوشتاری موجود از این نوع اسناد قرآنی آستان، مربوط به سال ۱۱۳۹ ق یعنی بیش از ۳۰۰ سال قبل است.

همان‌طور که گفته شد در دوره قاجار نیز آیین ختم قرآن به صورت جمعی توسط حافظان و قاریان در حرم مطهر فاطمی در طول سال معمول بوده و حُفّاظ قرآن با شرح وظایفِ تلاوت مستمر قرآن در صبحگاهان و شبانگاهان زیر نظر صدرالحفاظ به این کار قرآنی می‌پرداختند که اسناد بسیاری از جمله عکس‌های تاریخی و مستند در این رابطه به جای مانده است.

در دوره پهلوی نیز کم و بیش فعالیت‌های قرآنی حرم مطهر ادامه داشت. از جمله "مراسم چراغ" عنوان آیینی بود که ظرف یک ساعت خادمان حرم به طور روزانه قبل از برگزاری آیین خطبه خوانی و تعویض کشیک به ختم قرآن جمعی می‌پرداختند؛ اما پس از انقلاب اسلامی، صد‌ها نوع فعالیت قرآنی از جمله کلاس‌های آموزش قرآن و ده‌ها طرح و برنامه‌ی ترویجی و ختم قرآن جمعی توسط خادمان رسمی و افتخاری و زائران حرم مطهر افزوده شد.

از اوایل دهه هفتاد به موازات برگزاری آموزش‌های قرآنی در حرم فاطمی، آیین ترتیل‌خوانی یا ختم جمعی قرآن به سبک جدید، ابتدا در مسجد بالاسر و سپس رواق طباطبایی و دار التلاوه مسجداعظم با حضور خادمان و زائران به شکل باشکوهی شکل گرفت.

در دوره تولیت حضرت آیت‌الله سید محمد سعیدی با تاسیس مرکز بزرگ قرآن و حدیث کریمه اهل بیت (س) در شبستان نجمه خاتونِ حرم مطهر فاطمی، آیین بزرگ ترتیل خوانی در اوایل دهه ۹۰ به شکل بسیار باشکوه‌تری در شبستان امام خمینی (ره) حرم برگزار شد و در ماه مبارک رمضان به طور زنده از شبکه‌های استانی و ملی پخش گردید و مورد استقبال فوق العاده جامعه قرآنی و عموم مردم قرار گرفت و از سال‌های بعدی همزمان با شبکه‌های پر مخاطب ملی در شبکه جهانی الکوثر و دیگر رسانه‌ای بین‌المللی به صورت زنده در ماه مبارک رمضان پخش شد.

با استقبال مردمی ترتیل خوانی قرآن ویژه نوجوانان و خواهران نیز به آیین‌های ختم قرآن این بارگاه نورانی افزون گشت و این فعالیت فاخر و متنوع قرآنی، سرآغاز نهضت بزرگ ترتیل خوانی قرآن در ایران اسلامی به ویژه در آستان‌های مقدس، امام‌زادگان کشور و نیز در اماکن متبرکه جهان تشیع بود؛ بنابراین قدمت و دیرینگی آیین ختم قرآنی جمعی یا جمع‌خوانی قرآن در بارگاه فاطمی به سبک ساده و سنتی مربوط به دوره ایلخانی یعنی بیش از ۸۰۰ بوده و به سبک جدید و باشکوه مربوط به دهه هفتاد شمسی یعنی بیش از ۳۰ سال است و این پیشینه طولانی و عمیق، پیشگامی، الگودهی و جریان سازی اثرگذار قرآنی آستان مبارک حضرت فاطمه معصومه (س) را در ایران اسلامی و جهان اسلام نشان می‌دهد.

باشگاه خبرنگاران جوان قم قم

منبع: باشگاه خبرنگاران

کلیدواژه: حرم حضرت معصومه قرآن کریم حضرت فاطمه معصومه جمع خوانی قرآن حرم مطهر فاطمی آیین ختم قرآن ختم قرآن جمعی ختم جمعی قرآن بارگاه فاطمی قرآنی آستان ترتیل خوانی نشان می دهد حرم مطهر یعنی بیش قدیمی ترین آستان مقدس موزه فاطمی فعالیت ها اهل بیت موزه ای

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۹۲۵۱۴۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

مسجد جمکران میزبان زائران حضرت معصومه(س) در دهه کرامت

معاون فرهنگی مسجد مقدس جمکران گفت: یکی از اقدامات پشتیبانی مسجد مقدس جمکران برای جشن‌های دهه کرامت تهیه محل‌های پذیرایی و اسکان زائران کریمه اهل‌بیت (س) است. - اخبار استانها -

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، حجت‌الاسلام‌ والمسلمین یاسین حسین‌آبادی معاون فرهنگی مسجد مقدس جمکران در نشست ستاد بزرگداشت دهه کرامت که امروز در سالن محراب حرم مطهر بانوی کرامت برگزار شد، اظهار داشت: مسجد مقدس جمکران بر اساس چارچوب محتوایی دهه کرامت برای اجرای برنامه‌های فرهنگی و معارفی برنامه‌ریزی کرده است.

 وی با بیان اینکه مسجد مقدس جمکران به‌صورت هم‌افزا و هماهنگ با حرم مطهر کریمه اهل‌بیت (س) در دهه کرامت عمل خواهد کرد گفت: مسجد مقدس جمکران اعلام آمادی خود را برای اجرای برنامه‌های فرهنگی و محتوایی با محوریت شعار «با شما سربلندیم» اعلام می‌کند.

 معاون فرهنگی مسجد مقدس جمکران افزود: یکی از اقدامات پشتیبانی مسجد مقدس جمکران برای جشن‌های دهه کرامت تهیه محل‌های پذیرایی و اسکان زائران کریمه اهل‌بیت (س) است که به‌صورت گروهی و فردی صورت می‌گیرد.

 وی ادامه داد: اسکان خانواده‌هایی که برای شرکت دخترانشان در جشن روز دختر در شهر مقدس قم حضور می‌یابند و همچنین دخترانی که به‌صورت فردی و گروهی به شهر مقدس قم سفر می‌کنند در مسجد مقدس جمکران انجام خواهد شد.

برنامه‌های دهه کرامت با کیفیت اچ دی منعکس خواهد شد

حجت‌الاسلام‌والمسلمین لطفی مدیرکل صداوسیمای استان قم نیز در این جلسه اظهار داشت: مراکز صداوسیمای استان‌های قم، خراسان رضوی و فارس برنامه‌ریزی گسترده‌ای کرده‌اند تا امسال تصاویر با کیفیتی از همه برنامه‌های مربوط به دهه کرامت در اعتاب مقدس به مخاطبان استانی، ملی و بین‌المللی ارائه شود.

 وی با تأکید بر اینکه برنامه‌های دهه کرامت با کیفیت اچ دی منعکس خواهد شد، افزود: باتوجه‌به زیاد بودن برنامه‌ها ما پخش برنامه‌های دهه کرامت را از 4 روز قبل از آغاز دهه کرامت شروع خواهیم کرد.

 مدیرکل صداوسیمای استان قم با بیان اینکه محوریت برنامه‌های صداوسیما در ایام دهه کرامت با برنامه‌هایی که در حرم‌های مطهر برگزار می‌شود خواهد بود، گفت: سعی ما بر این است که با همکاری بخش‌های هنری و رسانه‌ای رویدادهای حرم‌های مطهر را در کل شهر و کشور گسترده کنیم و شاهد اثرگذاری بیشتر این برنامه‌ها باشیم.

 وی افزود: ویژه‌برنامه‌هایی هم در شبکه‌های ملی و استانی طراحی شده است تا در جهت ترویج معارف اهل‌بیت به‌ویژه حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها، امام رضا علیه‌السلام و حضرت احمد بن موسی علیه‌السلام به مردم سهیم باشیم و رنگ و بوی معارف اهل‌بیت در سطح کشور به‌صورت جدی‌تر گسترده کنیم.

مشارکت بازاریان سراسر کشور در برپایی جشن‌های دهه کرامت

 مصطفی بهارلویی نماینده جامعه انجمن‌های اسلامی بازار و اصناف نیز در نشست ستاد بزرگداشت دهه کرامت اظهار داشت : ابلاغ‌های لازم به سراسر کشور انجام شده تا در دهه کرامت امسال مانند سال‌های گذشته برنامه‌هایی نظیر آذین‌بندی و چراغانی بازارها در سراسر کشور انجام شود.

 وی با بیان اینکه در بازار تهران برنامه‌های خاصی را برای چراغانی و برگزاری جشن‌های محوری توسط صنوف برنامه‌ریزی شده است گفت: در صنف طلا بازارها مفروش خواهد شد و برپایی جشن‌هایی با اهدای جوایز به دخترها پیش‌بینی شده است.

 نماینده جامعه انجمن‌های اسلامی بازار و اصناف با اشاره به برپایی ایستگاه‌های صلواتی در بازار تهران و اصناف سراسر کشور در دهه کرامت، گفت: جشن‌های زیر سایه خورشید نیز در ایام دهه کرامت به‌ویژه در سالروز میلاد امام رضا علیه‌السلام در بازار تهران برگزار خواهد شد.

 وی تصریح کرد: همچنین به صندوق‌های قرض‌الحسنه اصناف و بازاریان سراسر کشور ابلاغ شده است که در ایام دهه کرامت اعطای وام به نیازمندان تسهیل گردد و منابع ویژه‌ای به این امر اختصاص یابد.

انتهای پیام/